नेपाली सेनाले प्रतिस्पर्धात्मक बोलपत्र प्रक्रिया बिना नै चीनबाट रु ६ अर्ब बराबरको हतियार खरिद गर्दै

काठमाडौं- चीन र संयुक्त राज्य अमेरिकाका साथै तिनीहरूका सहयोगीहरू बीचको शक्ति संघर्षले हिन्द महासागर क्षेत्रमा अस्थिरताको अवस्था सिर्जना भएको छ। दुबैको स्वार्थ सुरक्षित गर्न पक्षहरू आक्रामक रूपमा रणनीतिक चोकपोइन्टहरू नजिक सैन्य उपस्थितिलाई पछ्याउँदै गएका छन्। जसका कारण यस क्षेत्रका साना राष्ट्रहरूमा ठूलो दबाबमा परेका छन्।

यी राष्ट्रहरूका गतिविधिहरुलाई सावधानीपूर्वक र यस क्षेत्रका प्रमुख शक्तिहरूले नजिकबाट निगरानी गर्ने गरेका छन्। यीमध्ये सबैभन्दा ठूलो दोषी चीन हो, जसले प्रायः घुसपैठ गर्ने गरेको छ। चीनलगायतका शक्ति राष्ट्रहरुले साना राष्ट्रहरूबाट आफ्नो स्वार्थ प्राप्तिका लागि गोप्य रणनीतिहरु बनाइरहेका छन्।

भारतीय सुरक्षा प्रतिष्ठान र मिडियाको रिपोर्टहरूका अनुसार चिनियाँ-वित्त पोषित म्यानमार र श्रीलंकामा सञ्‍चालित ‘राडार स्टेशनहरू’ यसको स्पष्ट उदाहरण हुन्। यस क्षेत्रमा चीनको विस्तारवादी एजेन्डाको बारेमा चिन्ता बढिरहेको अमेरिकी सरकारसँग घनिष्ट सम्बन्ध रहेको कम्पनी म्याक्सर टेक्नोलोजीले सार्वजनिक गरेको छ।

जनवरी २०२३ मा स्याटेलाइट तस्बिरहरूले म्यानमारको ग्रेट कोको टापुमा निर्माण गतिविधिहरू पुन: सुरु भएको देखाएको छ। तस्बिरहरूले दुई नयाँ निर्माण चित्रण गरेको छ। जसमा ह्याङ्गर, नयाँ आवास ब्लक, र थप निर्माणको लागि खाली जग्गामा चीनको उपस्थितिलाई नियतमाथि शंका उत्पन्‍न भएको छ। यो चीनको स्लाइसिङ रणनीति भएको र जहाँ हानिरहित देखिने कार्यहरू पछि ठूलो नोक्सानी पुर्‍याउनसक्ने खुलासा गरिएको छ।

उदाहरणका लागि चीनले प्रायः अन्य राष्ट्रहरूको सीमाना उल्लङ्घन गर्दै आफ्नो जहाजहरू दक्षिण चीन सागरमा पठाउँछ र यसलाई ‘अनुसन्धान अन्वेषण’ को रूपमा ब्याख्या गर्दछ। यसमा चीनलाई कुनै किसिमको छुट दिनु खतरनाक र मूर्खता कुरा हुने चाथम हाउसको लागि एक रिपोर्टमा, डेमियन साइमन र जोन पोलकले बताएका छन्।

ग्रेट कोकोको सन्दर्भ लेखकहरूले चीनले म्यानमारलाई आफ्नो नौसेनाको जासुसी गर्न प्रयोग गर्न सक्ने लामो समयदेखिको आशंका भएको र षड्यन्त्र सिद्धान्तहरू हावी भएको टिप्पणी गरेका छन्। कोको आइल्याण्ड चेन वरिपरि भएका छलफलहरू र म्यानमारले यसलाई बलियो बनाउन कुनै पनि कदमको साथ सैन्य उपस्थिति बढाउनुको पछाडि चिनियाँ स्लाइसिङ रणनीति रहेको देखिन्छ।

चीनको यस्तो कार्यले क्षेत्रको अस्थिरता मात्रै सिर्जना गर्ने नभइ अन्तर्राष्ट्रिय कानुनहरुको स्पष्ट उल्लंघन गर्दछ। भारतीय मिडियाले ‘गुप्तचर स्रोत’ लाई उद्धृत गर्दै चीनको बारेमा चिन्ता व्यक्त गरेको छ। हिन्द महासागरमा चीनको आक्रामक विस्तारवादी एजेन्डाबारे शंका गर्दै श्रीलंकाको दक्षिणी क्षेत्रमा रडार स्टेशन स्थापना गर्ने योजना चीनको रहेको खुलासा गरेको छ।

यी चिन्ता निराधार छैनन्। केही महिनाअघि अमेरिकामा चीनले जासुसी मौसम बेलुन पनि पठाएको थियो। ट्यान्ट र सलामी काट्ने रणनीति चीनका लागि नयाँ होइन। इकोनोमिक टाइम्सले रिपोर्ट गरे अनुसार श्रीलंकामा प्रस्तावित राडार स्टेशन छ र भारतीय नौसेनाका गतिविधिहरू मात्र नभई कुडनकुलम र कल्पक्कम आणविक ऊर्जा संयन्त्रहरू जस्ता दक्षिणी भारतका सम्पत्तिहरूजस्ता महत्वपूर्ण रणनीतिको पनि निगरानी गर्ने गरेको छ।

कुडनकुलम र कल्पक्कम प्लान्टहरू भारतको आणविक ऊर्जाको प्रमुख स्रोत हुन् र कुनै पनि शत्रुतापूर्ण कार्यको कारण तिनीहरूको अवरोधको सम्भाव्यताले भारतको ऊर्जा सुरक्षामा गम्भीर खतरा निम्त्याउँछ। यसबाहेक, राडार स्टेशनले पनि गतिविधिहरू ट्र्याक गर्न सक्छ र डिएगो गार्सियामा रहेको अमेरिकी सैन्य आधार, जुन यस क्षेत्रमा अमेरिकाको लागि महत्वपूर्ण सम्पत्ति हो।

कुनै पनि यस आधारका गतिविधिहरूमा निगरानी वा हस्तक्षेपलाई प्रत्यक्ष रूपमा हेरिने र संयुक्त राज्य अमेरिकाको राष्ट्रिय सुरक्षाको लागी खतरा र गम्भीर हुन सक्ने भन्दै
क्षेत्रीय स्थायित्वमा चीनको संलग्नताले ठूलो असर गरेको छ। र यस राडार स्टेशनको सञ्चालनले हिन्द महासागर क्षेत्रमा वातावरणमा तनावपूर्ण भूराजनीतिकतालाई बढावा दिएको छ।

श्रीलंका र म्यानमारमा चीनको बढ्दो उपस्थिति लामो समयदेखिको हो र चीनले सिर्जना गरेका विवादलाई भारतले चीनको एक महत्वपूर्ण भागको रूपमा हेरेको छ। यस क्षेत्रमा आफ्नो प्रभाव कम गर्ने रणनीतिमा यी विभिन्न घटनाक्रममा चीनको संलग्नता रहेको आरोप लगाउने अनगिन्ती लेखहरूमार्फत भारतीय मिडियाले मन्थन गरेका छन्।

सन् १९८० को दशकमा म्यानमारको सेना र चीनबीचको सम्बन्ध न्यानो हुँदै गएपछि रिपोर्टहरू आउन सुरु भएका थिए। म्यानमार चीनको ‘उपग्रह’ वा ‘ग्राहक राज्य’ बन्ने अनुमान लगाइएको छ। चीनबाट म्यानमारको जनतामा ठूलो संख्यामा हतियार, मिडिया लगानी, शैक्षिक साहित्य, र म्यानमारमा चिनियाँ सैन्य अड्डाहरूको सन्दर्भमा किताबहरू प्रकाशन गर्दै बिक्री हुने गरेका छन्।

यस्ता गतिविधिहरु क्षेत्रीय तनाव र हिन्द महासागर क्षेत्रको स्थिरताको लागि खतरा हुनसक्छन्। चीन, म्यानमार र श्रीलंकाले उनीहरूको बारेमा विस्तृत जानकारी दिन असफल भएका छन्। यी सम्बन्धहरूको महत्त्व र संलग्नताको बाबजुद सम्बन्ध विकास गर्दै क्षेत्रीय र अन्तर्राष्ट्रिय तत्वहरुको पनि भूमिका रहेको छ। यी विषयलाई स्पष्ट पार्नुको साटो सरोकारवाला पक्षहरूले अस्पष्ट प्रेस विज्ञप्ति जारी गरेको छ र जसले तिनीहरूको आर्थिक विवरणहरूको बारेमा थोरै धारणा प्रकट गरेका छन्।

म्यानमारको रणनीतिक इरादाको बुझाइ तिनीहरूको स्पष्ट डरभन्दा बाहिर प्रजातन्त्र पुनर्स्थापित गर्न विदेशी सैन्य हस्तक्षेप र तिनीहरूको समग्र भावना असुरक्षाको रुपमा हेरिएको छ। विश्वव्यापी व्यवस्थालाई गलत सन्देश पठाउन चीनले प्रजातान्त्रिक व्यवस्थालाई नै बदनाम गराउने षड्यन्त्रहरु म्यानमार र श्रीलंकामा गर्न थालिएका छन्।

यदि चीनसँग केही छैन लुकाउनको लागि भने म्यानमार र श्रीसँगको सम्बन्ध किन सार्वजनिक रूपमा खुलासा गर्न सक्दैन भन्‍ने प्रश्‍नको जवाफ पनि चीनले दिन सकेको छैन। भारतलाई विश्वासघाती चीनविरुद्ध आफ्नो रक्षा गर्ने अधिकार छ।