बच्चा जन्माउन प्रोत्साहन गर्दा पनि किन घट्यो चीनको जनसंख्या ?

तथापि जनसंख्या वृद्धिदर घट्न थालेका कारण नै सन् २०१६ मा चीनले दशकौँदेखि लागू गरिराखेको ‘एक सन्तान नीति’ परित्याग गरेको थियो । त्यसपछि लागू दुई सन्तान नीतिलाई थप खुकुलो बनाउँदै प्रशासनले सन् २०२१ देखि दम्पतीहरूलाई तीनसम्म सन्तान जन्माउन अनुमति दिएको छ । तर, यी नीति परिवर्तनको प्रभाव नगण्य देखिँदाँ जनसांख्यिकीय गिरावट उल्टिएन । अहिलेकै ट्रेन्ड कायम रहे लामो अवधिमा चीनको जनसंख्या सन् २०५० सम्ममा १० करोड ९० लाखले घट्ने संयुक्त राष्ट्र संघका विज्ञहरू विश्वास गर्छन् । यो गिरावट सन् २०१९ मा गरिएको अघिल्लो पूर्वानुमानभन्दा तीन गुणा बढी हो ।

जनसांख्यिकीय संकट’
चीनले ‘जनसांख्यिकीय संकट’बाट बच्न विभिन्न पहलकदमी अघि सारेको छ, जसमा एक सन्तान नीति परित्याग गर्ने, बच्चा पाउने आमाबाबुलाई बिदाको सुविधाका साथसाथै अनुदान बढाउनेसम्मका प्रयास छन् । तर, ती प्रयासको प्रभाव न्यून देखिन्छ । स्वास्थ्य अधिकारी अभिभावकका लागि घोषणा गरिएका कार्यक्रमको न्यून प्रभावकारितालाई लिएर चिन्तित छन् । विश्लेषकहरूले चिनियाँ सहरमा बढेको महँगो जीवनयापन (विशेषगरी आवास) र कामकाजी महिलाहरूमाथिको कामको चाप जन्मदर नबढ्नुको कारण बताइरहेका छन् ।

जनसंख्या वृद्धिदर घट्न थालेका कारण सन् २०१६ मा चीनले दशकौँदेखि लागू गरिराखेको ‘एक सन्तान नीति’ परित्याग गरेको थियो । त्यसपछि कार्यान्वयनमा ल्याइएको दुई सन्तान नीतिलाई थप खुकुलो बनाउँदै प्रशासनले सन् २०२१ देखि दम्पतीलाई तीन सन्तान जन्माउन अनुमति दिएको छ ।

पछिल्लो समय सरकारले कोभिड–१९ विरुद्ध अपनाएको कठोर नीतिका बीच पनि दम्पतीहरूमाझ बच्चा जन्माउने कुरामा असहजता छाएको थियो । चीन भर्खरै तीन वर्षको कडा ‘शून्य कोभिड’ नीतिबाट बाहिरिएको छ, जुन अवधिमा आममानिसमा ‘ठूलो अनिश्चितता’ कायम थियो । साथमा शिक्षाका कारण मानिसहरू विवाहमा ढिलाइ गरिरहेका छन् वा विवाह नगर्ने वा बच्चा नजन्माउने विकल्प छनोट गरिरहेका छन् ।

घट्दो जनसंख्याको आर्थिक प्रभाव पनि चीनका लागि प्रमुख चिन्ताको विषय हो । दशकौँसम्म चीनको विशाल कामकाजी उमेर समूहको जनसंख्या (जुन सन् २०१० सम्म पनि कुल जनसंख्याको लगभग ७० प्रतिशत थियो) आर्थिक वृद्धिको प्रमुख इन्जिन रहेको थियो । अहिले आएर काम गर्ने उमेर समूह खुम्चिरहँदा र वृद्धवृद्धाको संख्या बढ्दै जाँदा केही विश्लेषकले चीन समृद्ध हुनुअघि नै बूढो भएको भन्न थालेका छन् ।अस्ट्रेलियाको युनिभर्सिटी अफ भिक्टोरियाका नीति अध्ययनकर्ता सिउजियान पेङका अनुसार चीनको प्रजनन दर अहिले अमेरिका, अस्ट्रेलिया र जापानको भन्दा पनि कम भएको छ ।

चीन सरकारले सम्भवतः जनसंख्याको तथ्यांकमा यस्तो उल्लेखनीय गिरावटको अपेक्षा गरेको थिएन । जुन अधिकारीहरूले निकै पछिसम्म एक सन्तान नीतिबारे पुनर्विचार नगरेबाट प्रस्टिन्छ । यद्यपि, रोजगारी असुरक्षा र चीनमा जीवनयापनको बढ्दो लागत, विशेषगरी आवास र शिक्षाको खर्चमा भएको उलेख्य वृद्धिले जन्मदर बढाउने नीतिहरूको असर निस्तेज बनाउनमा काम गरेका छन् ।

दशकौँ लामो ‘एक सन्तान नीति’का कारण मानिसलाई सानो परिवारमा बानी पर्दै गएको पनि पेङले बताइन् । ‘चिनियाँ सरकारले प्रजननलाई प्रोत्साहन गर्न थप प्रभावकारी नीतिहरू खोज्नुपर्छ, अन्यथा प्रजनन क्षमता झनै कम हुनेछ । अन्यथा अहिलेदेखि २२औँ शताब्दीको प्रारम्भसम्ममा चीनको अर्थतन्त्रमा गहिरो प्रभाव पार्नेछ,’ पेङले एएफपी समाचार एजेन्सीसँगको कुराकानीमा भनेकी छन् ।

बच्चा जन्माउन प्रोत्साहन भत्ता 
चीनका धेरै स्थानीय अधिकारीले दम्पतीलाई बच्चा जन्माउन प्रोत्साहित गर्न फरक–फरक उपाय उपयोग गर्न सुरु गरिसकेका छन् । उदाहरणका लागि, सेन्जेन सहरमा अधिकारीहरूले अब बच्चा तीन वर्षको नभएसम्म जन्म बोनस र भत्ताहरू प्रदान गर्नेछन् । आफ्नो पहिलो बच्चा जन्माउने दम्पतीले स्वतः तीन हजार युआन(४४४ डलर)को प्रोत्साहन रकम पाउनेछन्, जुन तेस्रो बच्चाको लागि बढेर १० हजार युआन(एक हजार ४८० डलर) हुनेछ । देशको पूर्वी भागस्थित जिनान सहरले १ जनवरीदेखि दोस्रो सन्तान जन्माउने दम्पतीलाई मासिक ६०० युआन (८९ डलर) भत्ता दिन थालेको छ ।

मंगलबार जनसंख्यासम्बन्धी नयाँ तथ्यांक सार्वजनिक भएपछि चिनियाँ सामाजिक सञ्जाल प्रयोगकर्तामाझ यो शीर्ष ट्रेन्डिङ विषय बन्यो । समाजिक सञ्जालहरूमा ‘सन्तान हुनु साँच्चै महत्वपूर्ण हुन्छ हो ? ह्यासट्याग प्रयोग भएर करोडौँ पोस्ट भए । ‘महिलाहरूले बच्चा जन्माउन नचाहनुको मूल कारण तिनमा भन्दा बढी समाज र पुरुषहरू बच्चा हुर्काउने जिम्मेवारी वहन गर्न नसक्नुमा निहित छ । बच्चा जन्माएपछि महिलाहरूको जीवनको गुणस्तर र आध्यात्मिक जीवनमा गम्भीर गिरावट आउँछ,’ जोयफुल नेड नामका एक समाजिक सञ्जाल प्रयोगकर्ताले पोस्ट गरेका छन् । ‘बालबालिकाविना राज्य र राष्ट्रको भविष्य छैन,’ अर्कोले ट्विटरजस्तै एप वेइवोमा टिप्पणी गरेका छन् ।

‘बालबालिका जन्माउनु एक सामाजिक जिम्मेवारी पनि हो,’ एक चर्चित ‘देशभक्त’ प्रयोगकर्ताले टिप्पणी गर्दै लेखेका छन् । तर, अरू प्रयोगकर्ताले भने देशभित्र बढ्दो जीवनयापनको लागत र आधुनिक चीनमा बच्चा हुर्काउने कठिनाइलाई औँल्याएका छन् । ‘म मेरी आमालाई माया गर्छु, तर म आफैँ आमा बन्नेछैन,’ एक प्रयोगकर्ताको पोस्टमा लेखिएको छ । ‘खासमा हामी किन बच्चा जन्माउन चाहँदैनौँ वा विवाह गर्न चाहँदैनौँ भनेर कसैले पनि गम्भीर रूपमा विचार गरिरहेको छैन,’ अर्की प्रयोगकर्ताले लेखेकी छन् ।

चीनमा प्रजननको ट्रेन्डमा दीर्घकालीन गिरावटको अन्य संकेत पनि देखिन थालेको छ । चीनमा प्रयोग हुने गुगलजस्तो सर्च इन्जिन ‘बाइडु’मा बच्चालाई लिएर हिँड्ने स्ट्रोलरको सर्च गत वर्षको तुलनामा १७ प्रतिशतले र सन् २०१८ को तुलनामा ४१ प्रतिशतले घटेको पाइएको छ । त्यस्तै बेबी बोतलहरूको सर्च पनि सन् २०१८ यता एकतिहाइले घटिसकेको छ । यसविपरीत, वृद्धवृद्धा हेरचाह गृहहरूको खोजी पछिल्लो समय आठ गुणाले बढेको छ । जबकि विश्वको दोस्रो ठूलो जनसंख्या रहेको भारतमा उल्टो प्रवृत्ति देख्न सकिन्छ । त्यहाँ गुगल ट्रेन्ड्सले सन् २०२२ मा बेबी बोतलको सर्च अघिल्लो वर्षभन्दा १५ प्रतिशतले र झोलुंगोको खोजी झन्डै पाँच गुणा बढेको देखाउँछ ।  नयाँपत्रीका