किशोरावस्थाका सन्तानको कसरी ख्याल राख्ने ?

किशोरावस्थामा यस्ता खालका विचार आउँछन् वा कस्ता खालका विचार आउँथे भनेर हरेक बुवाआमाले सोच्न जरुरी छ । बच्चाबच्ची जन्माएर मेरो जिम्मेवारी पूरा भयो भन्ने सोच्ने एकथरी आमाबुवा पनि छन् । तर जन्मेदेखि २० वर्ष उमेरसम्मको समय एक मानिस पूरै जीवनभर कस्तो मानिस भएर बाँच्ने भन्ने निर्धारण गर्दछ । मेरो छोराछोरी कमजोर वा ट्यालेन्ट छन् भनेर भन्नको लागि आमाबुवाले दिने शिक्षामा निहित हुन्छ । यदि कुनै छोरा-छोरी ट्यालेन्ट वा कमजोर छन् भने दुईवटै परिणाममा श्रेय बुवाआमालाई जानुपर्छ । उनीहरुले नै छोराछोरी बनाउन र बिगार्नमा सबैभन्दा ठूलो भूमिका खेल्छन् ।

यो उमेर समूहका व्यक्तिले आफ्नो उमेरका सम्बन्धमा होस् वा जिन्दगीका सम्बन्धमा खासै धारणा बनाइसकेका हुँदैनन् । उनीहरु के सही र के गलत छुट्याउन अन्योलमा पर्छन् । यसो हुनु पनि जायज हो । कामले व्यक्तिलाई अनुभव दिन्छ । अनुभवले मान्छेलाई सिकाउँछ । त्यही भएर काम, अनुभव र सिकाइ जिन्दगीभर कहिल्यै रोकिंदैनन् ।

टिनएज कटिसकेको व्यक्ति फेरि किशोरावस्थामा पुग्न चाहन्छ । जिम्मेवारीको भारीले रमाइलो भन्दा बेसी समय कामका लागि जान्छ । जिम्मेवारीमा समय दिंदादिंदै उमेर बढ्छ । उमेरसँगै रहर कहाँ छुट्छन् कहाँ । त्यसपछि जिन्दगीका अनेकथरी परिभाषा बन्छन् । त्यसैले टिनएज जिन्दगीका अविस्मरणीय सम्झना बनाउने र रमाइलो गर्ने एउटा उपयुक्त उमेरका रुपमा पनि लिन सकिन्छ ।

महंगो सामान, विद्यालय वा शिक्षाले कोही महान् बन्दैन । महान् र असल मान्छेहरु जसको इतिहासका स्वर्णिम अक्षरमा नाम लेखिएको छ । उनीहरु असल संस्कारका उपज हुन् ।

दुनियाँको सबैभन्दा राम्रो उत्पादनशील र सीपयुक्त पढाइ पैसाको बलमा हासिल गर्न सकिन्छ । तर संस्कार विश्वको कुनै पनि महंगो विश्वविद्यालयले पनि दिन सक्दैन । त्यसैले कुनै विद्धानले भनेका रहेछन्- ‘बुवाआमा दृश्य भगवान हुन् ।’ यदि आमाबुवाले चाहे भने यसरी छोराछोरीलाई सबल, सक्षम र सशक्त बनाउन सक्छन् ।

शारीरिक परिवर्तन

यो समय किशोरकिशोरीको शारीरिक परिवर्तनको समय हो । हर्मनहरु परिवर्तन हुन्छन् । शारीरिक परिवर्तनका विभिन्न संकेत देखिन सुरु हुन्छन् । के भयो भनेर आश्चर्यमा परिरहेका टिनएजरलाई उनीहरुले सोध्नु अगावै यो उमेरमा हुने परिवर्तन हो भनेर बुझाउनु आमाबुवाको कर्तव्य हो । यसो गरिएन भने आमाबुवा आफ्नो कर्तव्यबाट पन्छिने भए नै सँगै छोराछोरीले जुनसुकै निर्णय लिन पनि सक्छन् । यो कुरालाई आमाबुवाले ख्याल राख्नुपर्छ ।

मानसिक परिवर्तन  

यति ठूलो संसारमा सूचना पनि धेरै छन् । टिनएजरहरुले कुन सही र कुन गलत सूचना हो थाहा पाउन सक्दैनन् । उनीहरु सबै सूचनालाई सत्य ठान्छन् । जसले त्यसप्रति उनीहरुको विश्वास बढ्दै जान्छ, यही नै सत्य हो भन्ने ठान्छन् ।

उनीहरुले प्राप्त गरेका सूचनाका आधारमा उनीहरुको मस्तिष्क तयार हुँदै जान्छ । त्यसैको आधारमा उनीहरु आफ्नो जिन्दगीको निर्णय लिन्छन् । त्यसैले उनीहरुलाई राम्रा पुस्तक, सूचनाको उद्देश्य र यसले हाम्रो मस्तिष्कमा पार्ने छापका बारेमा आमाबुवाले जानकारी दिनुपर्छ । हामीले हाम्रो मस्तिष्कको कामबारे समयमा शिक्षा दिनुपर्छ । त्यसैले छोराछोरीलाई समयमै यस विषयमा जानकारी दिनु बुवाआमाको दायित्व हुन आउँछ ।

भावनात्मक परिवर्तन

यो उमेरमा मस्तिष्कबाट भन्दा धेरै काम भावनाबाट गरिन्छ । मान्छे जति ठूलो भए पनि कुनै काम मनैदेखि गर्छ भने उक्त काम राम्ररी सम्पन्न हुन्छ । त्यसैले होला विचार भन्दा भावनालाई शक्तिशाली मानिन्छ । यो उमेरमा गलत निर्णय लिइयो भने पनि मनैदेखि गलत कार्य गरिन्छ । यदि सही निर्णय लिइयो भने पनि मनैदेखि सही काम गरिन्छ ।

त्यही भएर आमाबुवाले छोराछोरी किशोरावस्थामा छन् भने एकदमै सजग हुनुपर्छ । जति सक्यो उनीहरुको भावना बुझ्ने, उनीहरुको समस्या पहिचान गर्ने, उनीहरुलाई के सही र के गलत छुट्टाउन सिकाउने, अझै महत्वपूर्ण कुरा उनीहरुसँग रिसाउने होइन, मायाले धेरै भन्दा धेरै कुरा गर्ने, हाँसीमजाक गरेर असल साथी बनिदिंदा उनीहरु तपाईसँग खुलेर कुरा गर्छन् । अनि तपाईं तपाईंले चाहे जस्तो संस्कार दिन सक्नुहुन्छ ।

सामाजिक शिक्षा

किशोरकिशोरीलाई समाजको बारेमा हेक्का हुँदैन । उनीहरुको वृत्तिविकास हुने समय भएकाले आºनै व्यक्तिगत जीवनको परिवर्तन देखेर खुसी हुने र रिसाउने गरिरहेका हुन्छन् । समाजमा कसरी बस्ने, हामी कस्तो समाजमा बस्छौं, समाजले कस्ता कुरालाई बर्जित गरेको छ, कस्ता काम र कुरालाई गर्ने छुट दिएको छ, समाजका नीति नियम के छन् । यस्ता विषयमा जानकारी दिनु आमाबुवाको जिम्मेवारी हुन जान्छ ।

बालबालिकाका लागि काम गर्ने संस्था युनिसेफले किशोरावस्थामा छोराछोरी भएका आमाबुवालाई केही सुझाव दिएको छ । जुन एकदमै महत्वपूर्ण छन् ।

-उनीहरुलाई आफ्नो भावना व्यक्त गर्न हौसला दिनुहोस् ।

-उनीहरुलाई सहयोग गर्न समय निकाल्नुहोस् ।

-तपाईं र तपाईंका छोराछोरीबीच कुनै समस्या भए समाधानका लागि काम गर्नुहोस् ।

-आफ्नो ख्याल राख्न समय लिनुहोस् ।

(सिंह उत्प्रेरक वक्ता समेत हुन् ।)